Türkiye İhracatçılar Meclisi rakamlarına göre Türkiye Irak’a 2016 yılında 7.2 milyar dolarlık ihracat yapmış. Kuzey yönetimi tarafından 25 Eylül tarihinde Bağımsızlık Referandumu kararı alınması ekonomi açısından da belirsizlik yaratıyor.

Siyasi alanda referandum öncesinde IKBY’ye gerekli uyarılar yapılırken, Irak’a 2015’te 8.3 milyar dolar, 2016’da 7.2 milyar dolar, 2017’nin ilk 8 ayında ise 5.5 milyar dolar ihracat gerçekleştiren iş dünyası da konuyu yakından takip ediyor. Son yıllarda Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ilk 5 ülke arasında Irak’ın yer aldığını söyleyen iş dünyası temsilcileri, yapılan ihracatın büyük bölümünün IKBY yönetimindeki Kuzey Irak’tan geçtiğini, bu anlamda referandum ve sonraki süreçte daha olumsuz bir tablonun ortaya çıkması durumunda ihracatın durma noktasına gelebileceğini söyledi.

Ortadoğu'da yaşanan iç karışıklıklar lojistik sektörünü olumsuz etkiledi. Daha önce Suriye'de baş gösteren iç savaş nedeniyle olumsuz etkilenen sektör, şimdi de Türkiye'nin en fazla taşımacılık yaptığı ülke olan Irak'taki karışıklık nedeniyle zor günler yaşıyor.

İlk 8 ayda 5.5 milyar dolar

Türkiye’den Irak’a 2017’nin ilk 8 ayında en çok ihracat 1.1 milyar dolar ile hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri alanında yapılırken, ikinci sırada 589 milyon dolar ile mücevher sektörü, üçüncü sırada 548 milyon dolar ile kimya sektörü, dördüncü sırada ise 465 milyon dolar ile hazır giyim ve konfeksiyon yer aldı. İki ülke arasındaki en önemli ticaret kalemini ham petrol oluşturuyor. Ham petrolü; altın, polietilen tereftalattan (PET) döküntü, kalıntı ve hurdalar, plastiklerin döküntü, kalıntı ve hurdaları, geri kazanılmış beyazlatılmamış kraft kağıt/karton veya oluklu kağıt/kartondan olan döküntü, kırpıntı, hurdaları izliyor.

“Irak'ın tamamına ihracat yapıyoruz”

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Büyükekşi, yılın 8 ayında Irak'a yapılan ihracatta yüzde 25 artış olduğunu bildirdi.

Kuzey Irak'taki referandumun ardından Türkiye ile Bağdat yönetimi arasında yaşanan yakınlaşmanın ihracata nasıl yansıyacağı yönündeki soruyla ilgili Büyükekşi, geçen sene merkezi yönetimle yaşanan sıkıntılar nedeniyle Irak'la olan ihracatın düştüğünü hatırlattı. Büyükekşi, şunları kaydetti: "Eylül ayı hariç 8 aylık rakamlara baktığımda Irak ihracatımızda yüzde 25 artış vardı. Sadece bu ay yüzde iki düşüş yaşandı. O yüzden merkezi hükümetle şu anda ticaret açısından bir sorun yok. Bundan sonrası önemli. Çünkü, özellikle Irak'a ihracatımızın neredeyse yüzde 100'e yakın bir kısmını karayoluyla, Habur Sınır Kapısı'ndan gerçekleştiriyoruz. O yüzden, eğer geçişte bir sıkıntı olursa burada başka sorunlar karşımıza çıkar. Bunun için hükümetimizin alacağı kararları bekliyoruz. Dünya zaten bu yapılan referanduma karşı. Biz gelişmeleri takip edeceğiz. Bütün havayolları Erbil'e uçuşları durdurdu. Burada ihracatçıların ve malların ulaşımını nasıl sağlanacak? Ne olacak? Bekle gör politikası uyguluyoruz."

Referandum Sonrası Habur Sınır Kapısı’nda Neler Oluyor?

Hızla büyüyen bu ticaret hacminin ise geçiş noktası Habur. Habur sınır kapısı, Türkiye’deki sınır kapıları arasında Kapıkule’den sonra en çok aracın giriş çıkış yaptığı ikinci nokta olma özelliğini taşıyor. Türkiye sınır kapılarında yaşanan araçlı giriş çıkışların yüzde 20’ye yakını Habur’dan gerçekleşiyor. Referandum ile eş zamanlı olarak Habur Sınır Kapısı’nda da ticaret durma noktasına geldi. Türkiye tarafından ticaret resmi olarak durdurulmasa da kontroller artırıldı. Bölgedeki gerilimden endişe duyan ihracatçılar ve lojistikçiler Habur’dan yapılan sevkiyatı askıya aldı. İhracatçıların yeni rotasının yüksek maliyetine rağmen İran üzerinden Irak olması bekleniyor. Habur Sınır Kapısı dışında Kuzey Irak ile geçişi sağlayan diğer sınır kapıları ise Derecik, Üzümlü ve Gülyazı Sınır Kapıları.

K. Irak’a yapılan ihracatta İran üzerinden ticaret yapmak istendiğinde kapasite sorunu ortaya çıkıyor. Esendere’nin günlük 150 TIR, Gürbulak Sınır Kapısı’nın 600 TIR’lık kapasitesi var. Bu hacim bölgedeki ticaretin yarısını karşılamaya bile yetmiyor. Üstelik İran üzerinden Irak’a yapılacak ihracatta ödenecek navlun ücretinin 1.500 dolardan 3 bin dolara çıkması maliyetlerin artmasına neden olacak.

Irak’a yılda toplam 450 bin sefer yapılıyor. Bu seferlerin çoğunluğu Habur Sınır Kapısı’ndan gerçekleştiriliyor. Habur’un kapasitesi 2 bin 200, günlük geçiş ise 1700 civarında. Öte yandan Gürbulak Sınır Kapısı’ndan çıkış yaparak İran üzerinden, Irak’a ulaşmak gibi bir alternatif yol da var.

Habur’a alternatif kapı; Ovaköy

Gümrük ve Ticaret Bakanı Bülent Tüfenkci, Kuzey Irak'ta yapılan gayrımeşru referandumun birtakım sonuçları olacağını belirterek Habur'a alternatif sınır kapıları üzerinde çalıştıklarını söyledi. Tüfenkci, "Nusaybin Ovaköy'de yeni sınır kapısı açılacak. Ovaköy, Habur'a alternatif olacak" dedi. Mardin'e bağlı Ovaköy, Şırnak'a bağlı Habur'a yaklaşık 150 kilometre uzaklıkta ve Suriye sınırında yer alıyor. Öte yandan Habur'dan Irak'a geçiş yapan araç sayısı yüzde 50'den fazla azaldı. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın verilerine göre, Habur'dan 26 Eylül-27 Eylül arasında 24 saat boyunca bin 674 araç çıkış, bin 678 araç girişi oldu. IKYB referandumundan önce, 21 Eylül-22 Eylül arasında çıkan araç sayısı 4 bin 221, giren araç sayısı ise 3 bin 209 olmuştu. Bakan Tüfenkci, geçişlerdeki azalmada güvenlik endişesinin de etkili olduğunu söyledi.

Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) İcra Kurulu Başkanı Fatih Şener de, “Irak’a ihracat yapmanın birkaç yolu var. Bunlardan biri Habur sınır kapısından çıkarak, Kuzey Irak’a gitmek. Burada Kuzey Irak’a giden TIR’lar, ondan sonraki yol güvenli olmadığı için ya mallarını orada indirip, Kuzey Iraklı ya da Merkezi Irak hükümetinden gelen TIR’lara devrediyor ya da TIR’ın arkasında römorku orada bırakıyordu. Diğer bir yol ise Gürbulak sınır kapısından çıkış yaparak İran üzerinden, Irak’a ulaşmak. Ancak bu yol uzun oluyor. Örneğin Akdeniz’den yaş meyve sebze getiren bir TIR 1500 kilometre fazla yol yapıyor. Ayrıca İran’ın da burada ne kadar izin vereceği önemli. Bir de Esendere sınır kapısı var. Buradan çıkış yapana TIR’lar Kuzey Irak girmeden, Irak’a ulaşabiliyor.”